Апека, папячыцельства

Апека і папячыцельства над дзецьмі – найбольш традыцыйныя формы сямейнага ўладкавання.

Апека ўстанаўліваецца над дзецьмі ва ўзросце да 14 гадоў, а папячыцельства – над непаўналетнімі ва ўзросце ад 14 да 18 гадоў.

Нягледзячы на тое, што апякун выконвае свае абавязкі бязвыплатна, ён не абавязаны ўтрымліваць дзіця, якое знаходзіцца пад яго апекай, за кошт уласных сродкаў. На ўтрыманне падапечнага дзіцяці апякун, папячыцель атрымлівае штомесячныя грашовыя сродкі.

Апекун мае права і абавязаны выхоўваць дзіця, клапаціцца аб яго фізічным развіцці і навучанні. Важна, каб апякун мог стварыць для падапечнага неабходныя бытавыя ўмовы, забяспечыць належны догляд і лячэнне, абараніць пры неабходнасці правы і законныя інтарэсы дзіцяці. Апякун не павінен перашкаджаць зносінам дзіцяці з яго бацькамі і іншымі блізкімі сваякамі, калі такія зносіны адпавядаюць інтарэсам дзіцяці. Некалькім дзецям можа быць прызначаны адзін апякун, калі іх інтарэсы не знаходзяцца ў супярэчнасці. Апякун і падапечнае дзіця павінны пражываць сумесна.

Мэты ўсталявання апекі

Апека і папячыцельства ўстанаўліваецца для выхавання дзяцей-сірот і дзяцей, якія засталіся без апекі бацькоў, а таксама для абароны асабістых немаёмасных і маёмасных правоў і законных інтарэсаў гэтых дзяцей.

Хто можа стаць апекуном

Апекуном можа стаць паўналетні грамадзянін, які:

- не мае судзімасці за наўмысныя злачынствы, які не асуджаўся раней за наўмысныя цяжкія або асабліва цяжкія злачынствы супраць чалавека;

- не пакутуе хранічным алкагалізмам, наркаманіяй, таксікаманіяй; які не мае захворванняў, якія перашкаджаюць выкананню функцый апекуна, папячыцеля (пералік захворванняў, пры наяўнасці якіх асобы не могуць быць апекунамі і папячыцелямі, устаноўлены пастановай Міністэрствам аховы здароўя Рэспублікі Беларусь ад 15.12.2017 г. № 108);

- не пазбаўлены судом бацькоўскіх правоў;

- не прызнаваўся судом недзеяздольным або абмежавана дзеяздольным; 

- не адхіляўся ад абавязкаў апекуна, папячыцеля, усынавіцеля  за неналежнае выкананне ўскладзеных абавязкаў, а таксама той, чые дзеці не прызнаваліся маючымі патрэбу ў дзяржаўнай абароне.

Як стаць апекуном

Калі Вы жадаеце стаць апекуном, трэба:

Крок 1.

Прадставіць ва ўпраўленне (аддзел) адукацыі па месцы жыхарства:

заяву;

пашпарт, або іншы дакумент, які падцвярджае асобу;

аўтабіяграфію кандыдата ў апекуны;

медыцынскія даведкі аб стане Вашага здароўя, а таксама членаў Вашай сям'і;

адну фатаграфію памерам 30 х 40 мм;

пасведчанне аб заключэнні шлюбу (калі знаходзіцеся ў шлюбе);

пісьмовая згода паўналетніх членаў сям'і, якія пражываюць сумесна з Вамі;

дакументы, якія пацвярджаюць адсутнасць у дзіцяці бацькоў або наяўнасць іншай падставы прызначэння апекі (папячыцельства);

пісьмовая згода бацькоў (аднаго з бацькоў) на прызначэнне дзіцяці апекуна (папячыцеля) – у выпадку ўстанаўлення апекі (папячыцельства) над дзіцем, бацькі якога не могуць выконваць бацькоўскія абавязкі па ўважлівых прычынах (камандзіроўка, захворванне і іншыя);

пісьмовы дазвол на ўстанаўленне апекі (папячыцельства) кампетэнтнага органа дзяржавы, грамадзянінам якога з'яўляецца дзіця, якое пражывае (знаходзіцца) на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь (у выпадку ўстанаўлення міжнароднай апекі ў адносінах да дзіцяці замежніка).

Крок 2.

На працягу месяца кіраванне (аддзел) адукацыі зробіць адпаведныя запыты ва ўстановы і арганізацыі, якія выклікаюць прыхільнасць звесткамі аб Вашай праваздольнасці быць апекуном, папячыцелем, вывучыць уклад жыцця і традыцыі Вашай сям'і, міжасобасныя ўзаемаадносіны ў сям'і, ацаніць гатоўнасць усіх членаў вашай сям'і задаволіць асноўныя жыццёвыя запатрабаванні дзіцяці, і вынесе заключэнне, пра тое, ці можаце Вы стаць апекуном.

Крок 3.

Вы зможаце пазнаёміцца з будучым падапечным дзіцем па накіраванні ўпраўлення (аддзела) адукацыі. Спецыялісты ўстановы, у якой знаходзіцца дзіця, азнаёмяць Вас з гісторыяй дзіцяці, яго станам здароўя і іншай інфармацыяй, якая мае важнае значэнне для дзіцяці і для Вас.

Крок 4.

Калі ў выніку знаёмства з дзіцем у Вас устанавіўся кантакт, і Вы прынялі рашэнне аб прыняцці гэтага дзіцяці ў сваю сям'ю, Вам неабходна звярнуцца ва ўпраўленне (аддзел) адукацыі з заявай аб устанаўленні апекі над дадзеным дзіцем.

Крок 5.

З моманту прыняцця рашэння органа апекі і папячыцельства аб прызначэнні Вас апекуном дзіцяці, Вы выконваеце правы і абавязкі апекуна. На падставе рашэння органа апекі і папячыцельства Вы зможаце забраць дзіця з установы, у якой ён знаходзіцца.

ЗАКЛЮЧЭННЕ.

Вам неабходна ведаць, што Ваш падапечны будзе на ўліку ва ўпраўленні (аддзеле) адукацыі па месцы жыхарства, з дня ўстанаўлення апекі да паўналецця дзіцяці або да прыняцця рашэння аб вызваленні Вас ад абавязкаў апекуна. Вызваліць ад абавязкаў апекуна Вас могуць па розных прычынах: пры ўсынаўленні дзіцяці, пры вяртанні дзіцяці на выхаванне бацькам. Таксама Вы можаце быць вызвалены ад абавязкаў апекуна па Вашай асабістай просьбе, калі орган апекі і папячыцельства прызнае, што гэтая просьба выклікана ўважлівымі прычынамі.

«Апека – любоў і клопат»

Мабыць, самай масавай формай сямейнага ўтрымання дзяцей, якія засталіся без апекі бацькоў,  на сённяшні дзень у нашай краіне з'яўляецца апякунская сям'я. У сем'ях апекуноў выхоўваецца больш за 8 000 дзяцей, якія страцілі свае родныя сем'і.

Што ж такое апека? Навошта яна патрэбна? Калі пра яе трэба задумацца?

Ад іншых формаў часавага сямейнага ўладкавання дзяцей (прыёмная сям'я, дзіцячы дом сямейнага тыпу) апека адрозніваецца бязвыплатнасцю. За выкананне абавязкаў па выхаванні дзіцяці, за кіраванне яго маёмасцю, за абарону асабістых законных інтарэсаў апякун не атрымлівае грашовай узнагароды. Пагадзіцеся, не кожны здольны прыняць на сябе цяжкую ношу выхавання і адмовіцца ад аплаты за гэтую працу.

Такім чынам, Вам вядома, што ў якой-небудзь знаёмай Вам сям'і нешта адбылося (дзіця не пражывае сумесна з бацькамі і яны ўхіляюцца ад абавязкаў па яго выхаванні; бацькі працягла (больш 6 месяцаў) адсутнічаюць, бацькі хварэюць і інш), і дзіця рызыкуе на працяглы тэрмін застацца без бацькоў і, як следства, патрапіць у дзіцячую інтэрнатную ўстанову і Вам бы вельмі хацелася яму дапамагчы. Магчыма, Вы наведвалі інтэрнатную ўстанову ў Дзень адчыненых дзвярэй, былі гледачом на канцэрце выхаванцаў дзіцячага дома, пазнаёміліся з дзіцем падчас дабрачынных акцый, убачылі звесткі пра дзіця на партале www .dadomu.by.

Магчыма таксама, Вы ўсведамляеце, што маглі б прыняць незнаёмага дзіцяці ў сваю сям'ю. Але…..Усынаўленне – занадта сур'ёзны крок, да якога Вы не гатовы. Праца прыёмнага-бацькі, аднаго з бацькоў-выхавацеля дзіцячага дома сямейнага тыпу – зусім не тое, пра што Вы марылі. Да таго ж у Вас ёсць любімая работа, якая прыносіць  добры прыбытак, навошта лішнія змены? Але дапамагчы дзіцяці вельмі хочацца, хай не на доўга – пакуль не забяруць бацькі ці не ўсынавяць тыя, хто можа сабе гэта дазволіць, альбо пакуль дзіця не вырасце і перастане мець патрэбу ў дапамозе. У гэтым выпадку апека – гэта якраз той шлях, па якім Вы можаце рухацца наперад і сапраўды быць карысным дзіцяці.

Вы можаце стаць апекуном дзіцяці, калі Вы:

 - з'яўляецеся дзеяздольным,

 - не пакутуеце на хранічны алкагалізм, наркаманію, таксікаманію;

 - па стане здароўя Вы можаце ажыццяўляць правы і выконваць абавязкі апекуна, папячыцеля і гэта пацверджана вынікамі медыцынскай даведкі аб стане здароўя  (не маеце захворванняў, уключаных у Пералік захворванняў, пры наяўнасці якіх асобы не могуць быць апекунамі і папячыцелямі, устаноўлены пастановай Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь ад 15 снежня 2017 г. № 108),

 - Вы не  пазбаўляліся судом бацькоўскіх правоў,

 - у адносінах да Вас раней не  было адменена ўсынаўленне з прычыны неналежнага выканання абавязкаў усынавіцеля, Вас не адхілялі ад абавязкаў апекуна або папячыцеля за неналежнае выкананне ўскладзеных на Вас абавязкаў,

 - Вы не маеце судзімасці за наўмысныя злачынствы, не асуджаліся за наўмысныя цяжкія і асабліва цяжкія злачынствы супраць чалавека,

 - Вашы дзеці не прызнаваліся маючымі патрэбу ў дзяржаўнай абароне ў сувязі з невыкананнем або неналежным выкананнем Вамі сваіх абавязкаў па выхаванні і ўтрыманні дзяцей.

Ні ў якім разе не забывайце, што з моманту прызначэння апекі Вы надзяляецеся правамі.

Вы маеце права самастойна вызначаць спосабы выхавання дзіцяці, якое знаходзіцца пад апекай, папячыцельствам, з улікам меркавання дзіцяці і рэкамендацый органа апекі і папячыцельства. З улікам меркавання дзіцяці Вы маеце права выбару ўстановы адукацыі і формы навучання дзіцяці да атрымання ім агульнай сярэдняй адукацыі і абавязаны забяспечыць атрыманне дзіцем агульнай базавай адукацыі.

Вы не маеце права перашкаджаць дзіцяці зносінам з бацькамі і іншымі блізкімі сваякамі, за выключэннем выпадкаў, калі такія зносіны не адпавядаюць інтарэсам дзіцяці. Зносіны падапечных з бацькамі, пазбаўленымі бацькоўскіх правоў, ажыццяўляецца на падставе дазволу органа апекі і папячыцельства, узгодненага з апекунамі (папячыцелямі), у якім указваюцца час, месца і працягласць зносін. Спрэчкі, у выпадку іх узнікнення, вырашаюцца органам апекі і папячыцельства. Вы маеце права  патрабаваць вяртання падапечных ад любых асоб, якія ўтрымліваюць іх у сябе без законных падстаў.

Ці не праўда, было б дзіўна, надзяліўшы апекуна правамі, не ўскласці на яго абавязкі. Так, Вы павінны пражываць разам са сваімі непаўналетнімі падапечнымі. У асобных выпадках орган апекі і папячыцельства можа даць дазвол на раздзельнае пражыванне папячыцеля з падапечным, які дасягнуў 14 гадоў, калі раздзельнае пражыванне не адаб'ецца неспрыяльна на выхаванні і абароне правоў і інтарэсаў падапечнага.

Пры змене месца жыхарства падапечнага (як у межах тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, так і за яе межамі) апекуны абавязаны пісьмова інфармаваць аб гэтым аддзел адукацыі па месцы жыхарства.

Апекуны з'яўляюцца законнымі прадстаўнікамі падапечных і здзяйсняюць ад іх імя і ў іх інтарэсах усе неабходныя здзелкі. Папячыцелі над непаўналетнімі ва ўзросце ад 14 да 18 гадоў даюць згоду на здзяйсненне тых здзелак, якія па законе непаўналетні не мае права здзяйсняць самастойна.

Апекун не мае права без папярэдняга дазволу органа апекі і папячыцельства здзяйсняць, а папячыцель - даваць згоду на здзяйсненне здзелак па адчужэнні, у тым ліку па абмене або дарэнні маёмасці падапечнага, здачы яго у арэнду (у наём), бязвыплатнае карыстанне або ў заклад; здзелак, якія цягнуць адмову ад прыналежных падапечнаму правоў, раздзел яго маёмасці або выдзел з яго доляй, а таксама любых іншых здзелак, якія цягнуць памяншэнне маёмасці падапечнага.

Апекун, папячыцель, іхнія муж і жонка і блізкія сваякі не маюць права здзяйсняць здзелкі з падапечным, за выключэннем перадачы маёмасці падапечнаму ў якасці дарунка або ў бязвыплатнае карыстанне, а таксама прадстаўляць падапечнага пры заключэнні здзелак або вядзенні судовых спраў паміж падапечным і мужам апекуна або папячыцеля і іх блізкімі сваякамі.

Апекуны (папячыцелі) абавязаны арганізаваць зносіны дзіцяці з кандыдатамі ва ўсынавіцелі, якія атрымалі накіраванне на знаёмства з дзіцем у парадку, устаноўленым заканадаўствам Рэспублікі Беларусь, па папярэдняй дамоўленасці з імі аб часе і месцы сустрэчы з дзіцем*.

Не трэба саромецца задаваць пытанні спецыялісту аддзела адукацыі. Пытанні павінны быць самымі рознабаковымі, якія датычацца стану здароўя, характару дзіцяці, яго асаблівасцяў, яго ранейшай гісторыі, яго маёмаснага становішча, Вашай задачай будзе рэалізаваць права апекаемага на жыллё, або клапаціцца аб існуючым, або пры яго адсутнасці паклапаціцца аб пастаноўцы дзіцяці на ўлік маючых патрэбу  у паляпшэнні жыллёвых умоў і многае другое.

Акрамя гэтага, спецыялісты аддзела адукацыі ажыццяўляюць кантроль за дзейнасцю апекуноў. Такі кантроль можа ажыццяўляцца па даручэнні аддзела адукацыі і спецыялістамі мясцовай сацыяльна-педагагічнай установы або ўстановы адукацыі, якую наведвае апекаемае дзіця. Мэтай такога кантролю з'яўляецца назіранне за развіццём дзіцяці, нагляд за захаванасцю маёмасці падапечнага, аказанне псіхолага-педагагічнай і іншай дапамогі. Кантрольныя абследаванні ўмоў жыцця падапечных праводзяцца не радзей чым 2 раза ў год.

Хацім адзначыць, што, нягледзячы на бязвыплатнасць выканання абавязкаў па апецы, апекуны не абавязаны ўтрымліваць асоб, якія знаходзяцца пад іх апекай за рахунак уласных сродкаў. У сувязі з гэтым  на непаўналетніх падапечных прызначаюцца штомесячныя выплаты на ўтрыманне, а таксама кампенсуюцца выдаткі на камунальныя паслугі і інш. (Палажэнне аб дзяржаўным забеспячэнні дзяцей-сірот, дзяцей, якія засталіся без апекі бацькоў, асоб з ліку дзяцей-сірот і дзяцей, якія засталіся без апекі бацькоў, дзяцей, якія знаходзяцца ва ўстановах, якія ажыццяўляюць прафілактыку безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх, зацверджанай пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 6 ліпеня 2006 г. № 840)

У якіх выпадках спыняецца апека:

Гэтымі выпадкамі з'яўляюцца:

 - дасягненне падапечным узросту 18 гадоў;

 - уступленне падапечнага ў шлюб, калі яму ва ўстаноўленым парадку зніжаны шлюбны ўзрост;

 - аб'ява падапечнага цалкам дзеяздольным (эмансіпацыя).

Рашэнне мясцовага выканаўчага і распарадчага органа (адміністрацыі раёна ў горадзе) аб спыненні папячыцельства ў гэтых выпадках не патрабуецца.

Акрамя таго, існуюць і падставы вызвалення апекуноў (папячыцеляў) ад выканання імі сваіх абавязкаў (арт. 167 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб шлюбе і сям'і):

- усынаўленне (удачарэнне) падапечных;

- вяртанне дзяцей на выхаванне бацькам;

- па просьбе бацькоў, калі апека, папячыцельства над дзецьмі ўстаноўлены па іх хадайніцтве або з іх згоды;

- прадастаўленне дзецям дзяржаўнага забеспячэння ў дзіцячых інтэрнатных установах, установах прафесійна-тэхнічнай, сярэдняй спецыяльнай, вышэйшай адукацыі;

- прызнанне апекуна, папячыцеля недзеяздольным або абмежавана дзеяздольным;

- узнікненне ў апекуна, папячыцеля захворванняў, уключаных у Пералік  захворванняў, пры наяўнасці якіх асобы не могуць быць апекунамі і папячыцелямі, устаноўлены пастановай Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь ад 15 снежня 2017 г. № 108;

- асабістая просьба апекуна, папячыцеля пры наяўнасці ўважлівых прычын (захворванне апекуна або папячыцеля, змяненне складу сям'і, матэрыяльных умоў, адсутнасць неабходнага кантакту з падапечным, пераезд на пастаяннае жыхарства ў іншую мясцовасць і да т.п.).

У дадзеным выпадку выносіцца рашэнне мясцовага выканаўчага і распарадчага органа (адміністрацыі раёна ў горадзе) аб спыненні папячыцельства.

Па віне апекуна ён можа быць адхілены ад выканання сваіх абавязкаў (арт. 168 КодэксаРэспублікі Беларусьаб шлюбе і сям'і). Так, гэта магчыма ў выпадку:

- неналежнага выканання апекуном або папячыцелем ускладзеных на яго абавязкаў;

- пазбаўлення апекуна, папячыцеля бацькоўскіх правоў або прызнання іх дзяцей маючымі патрэбу ў дзяржаўнай абароне;

- здзяйснення апекуном, папячыцелем наўмыснага злачынства, устаноўленага прысудам суда, які ўступіў у законную сілу;

- выкарыстанне апекуном апекі ў карыслівых мэтах, а таксама ў выпадку пакідання падапечнага без нагляду і неабходнай дапамогі.

У дадзеным выпадку выносіцца рашэнне мясцовага выканаўчага і распарадчага органа (адміністрацыі раёна ў горадзе).

 Пытанні ўсталявання апекі (папячыцельства) урэгуляваны ў ст.ст. 32 – 36 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь, раздзелам 14 (арт.ст. 142-168) Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб шлюбе і сям'і, Палажэннем аб парадку арганізацыі работы па ўстанаўленні і ажыццяўленні апекі (папячыцельства) над непаўналетнімі дзецьмі, зацверджаным Пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь № 637 ад 20.05.2006 г.

 Працэдура ўстанаўлення міжнароднай апекі (папячыцельства) урэгулявана ў Палажэнні аб парадку міжнароднага ўсынаўлення (удачарэння) і ўстанаўлення, зацверджаным Пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь № 122 ад 31.01.2007.